Zadatek w prawie cywilnym
Zadatek w prawie cywilnym
Zadatek jest dodatkowym zastrzeżeniem umownym, mającym na celu zabezpieczyć wykonanie umowy. Wzmacnia zatem więź zobowiązaniową między stronami, pełniąc funkcje mobilizującą, dyscyplinującą oraz zabezpieczającą. Może zostać zastosowany w zasadzie przy zawarciu każdej umowy.
Wprowadzenie ww. zabezpieczenia do umowy powoduje, że obie strony muszą liczyć się z tym, że w razie spełnienia konkretnych przesłanek będą obowiązane do zapłaty swego rodzaju kary odpowiadającej wysokości uzgodnionego zadatku.
Zadatek skutecznie zastrzeżony w umowie
Zadatek co do zasady, w myśl art. 394 Kodeksu cywilnego, powinien zostać wręczony przy zawarciu umowy.
Skuteczne zastrzeżenie zadatku, którego wręczenie ma nastąpić później niż zawarcie umowy, wymaga zamieszczenia w umowie odpowiedniego postanowienia określającego termin jego wręczenia.
Przy czym uwzględniając obecne realia obrotu pieniężnego, przez danie sumy pieniężnej w świetle omawianego przepisu należy rozumieć nie tylko zapłatę za pomocą wręczenia znaków pieniężnych, ale i zapłatę za pomocą pieniądza bezgotówkowego.
Zadatek jest nieskutecznie zastrzeżony, jeśli:
- nie został wręczony przy zawarciu umowy, a strony nie określiły w umowie jego późniejszego wręczenia;
- nie został wręczony w oznaczonym terminie.
Jak rozliczyć zadatek?
W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju, zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może – bez wyznaczenia terminu dodatkowego – odstąpić od umowy i zachować otrzymany zadatek, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej.
W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, ulega zwrotowi.
W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada.
To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.
Zadatek a odszkodowanie
Instytucja zadatku jest szczególną umowną sankcją majątkową za niewykonanie umowy i nie należy jej postrzegać w kategoriach odszkodowania przewidzianego w art. 471 i następne Kodeksu cywilnego. Nie jest także karą umowną (przeczytaj: Kara umowna).
Ponoszący odpowiedzialność z tytułu niewykonania umowy może bowiem zostać obciążony w rozmiarze większym niż wyrządzona szkoda, a nawet pomimo braku jej wyrządzenia.
Wynika to z tego, że sytuacja prawna strony odstępującej od umowy na skutek zastrzeżenia zadatku ulega wzmocnieniu. Nie ma ona bowiem obowiązku wykazywania, że poniosła szkodę i jaka jest jej wysokość, nie ma obowiązku wykazywania, że świadczenie utraciło dla niej znaczenie, jak również nie ma ona obowiązku wyznaczania dodatkowego, odpowiedniego terminu do wykonania zobowiązania (przeczytaj: „SN: Zadatku nie trzeba zwracać, gdy nie doszło do realizacji umowy przedwstępnej”).