Zadośćuczynienie dla bliskich
Zadośćuczynienie dla bliskich niepełnosprawnego za naruszenie więzi rodzinnych
Ważna Uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 27 marca 2018 r., sygn. akt III CZP 69/17. Sąd Najwyższy stwierdził, że sąd może przyznać zadośćuczynienie za krzywdę osobom najbliższym poszkodowanego, który na skutek czynu niedozwolonego doznał ciężkiego i trwałego uszczerbku na zdrowiu.
Dotychczas tylko zadośćuczynienie za zerwanie więzi rodzinnej
Dotychczas bliscy osoby poszkodowanej w wypadku komunikacyjnym mogli dochodzić zadośćuczynienia z ubezpieczenia OC sprawcy wypadku wyłącznie w przypadku zerwania więzi rodzinnej.
Roszczenie to znajduje podstawę prawną w art. 446 § 4 k.c., zgodnie z którym Sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
Prawo do dochodzenia zadośćuczynienia za śmierć najbliższego członka rodziny nie zawsze jednak było oczywiste. Początkowo roszczenie to było wywodzone z ogólnych przepisów o ochronie dóbr osobistych. Zadośćuczynienie było przyznawane członkom najbliższej rodziny z tytułu zerwania więzi rodzinnej na skutek śmierci poszkodowanego w wypadku komunikacyjnym. W związku z rozbieżnymi poglądami sądów powszechnych, wówczas również Sąd Najwyższy wydał przełomową uchwałę. Uchwała ta zapoczątkowała zmiany, które doprowadziły do wprowadzenie art. 446 § 4 k.c.
Niezdolność do samodzielnego życia i utrzymywania więzi rodzinnej
Omawiana uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2018 r. została wydana na wniosek Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego o rozstrzygnięcie rozbieżności wykładni prawa w orzecznictwie sądów powszechnych.
Orzecznictwo było bowiem niejednolite w sprawach o zadośćuczynienie za krzywdę osób najbliższych poszkodowanego, który wskutek czynu niedozwolonego doznał trwałego kalectwa albo rozstroju zdrowia, powodujących niezdolność do samodzielnego życia i utrzymywania więzi rodzinnej.
Część sądów uznawała, że do zerwania więzi z poszkodowanym dochodzi wyłącznie w razie jego śmierci wskutek czynu niedozwolonego, a nie w przypadku jej modyfikacji spowodowanej następstwami tego czynu. Wyrażony był także pogląd, że więź pomiędzy członkami rodziny istnieje zawsze, a cierpienie wywołane kalectwem innej osoby nie mieści się w katalogu dóbr osobistych każdego człowieka.
W myśl odmiennego poglądu, poważne uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia bezpośrednio poszkodowanego prowadzi do naruszenia dobra osobistego osoby najbliższej i podlega ochronie na podstawie art. 448 w związku z art. 24 § 1 k.c. Nie ma bowiem różnicy pomiędzy zerwaniem więzi rodzinnej na skutek śmierci a niemożnością nawiązania kontaktu i więzi z poszkodowanym z powodu poważnego uszczerbku na zdrowiu. Trwały stan niemożności nawiązania kontaktu z poszkodowanym (wegetatywny) został uznany za porównywalny z zerwaniem więzi rodzinnej w następstwie śmierci, co przesądza naruszenie dobra osobistego w postaci więzi rodzinnej.
Sąd Najwyższy za ochroną więzi rodzinnych
Osoby najbliższe poszkodowanego, który na skutek czynu niedozwolonego doznał ciężkiego i trwałego uszczerbku na zdrowiu mogą dochodzić zadośćuczynienia z tytułu naruszenia więzi rodzinnej.
Sąd Najwyższy uznał, że do naruszenia dobra osobistego osoby bliskiej poszkodowanego dochodzi także wtedy, gdy sprawca wypadku spowodował u niego poważny uszczerbek na zdrowiu, nieprowadzący do utraty życia. Różnica pomiędzy naruszeniem dóbr osobistych w obu sytuacjach polega na sposobie tego naruszenia. Nie ma racjonalnych powodów do przyjęcia, że ochrona przewidziana w art. 448 k.c. przysługuje jedynie w razie naruszenia dobra osobistego osoby bliskiej, gdy doszło do śmierci poszkodowanego.
Trwały stan śpiączki pourazowej lub stan wegetatywny oraz stan związany z uszkodzeniem mózgu albo poważnym i nieodwracalnym rozstrojem zdrowia jest podobny w zakresie skutków zerwania więzi do śmierci osoby bliskiej. Cierpienie osoby najbliższej związanej z takim chorym jest dojmujące w dłuższym okresie, a intensywność poczucia bezsilności i braku nadziei nie mniejsza niż doznania związane ze śmiercią.Utrzymywanie więzi z taką osobą sprowadza się w przeważającej mierze do zachowania egzystencji fizycznej i udziału w jej cierpieniu. Istniejąca pomiędzy poszkodowanym i osobą bliską szczególna więź emocjonalna doznaje istotnego naruszenia, którego zakres oceniany jest przy zastosowaniu kryteriów obiektywnych.
Skutki uchwały
Sąd Najwyższy uznał, że nie ma uzasadnionych podstaw postulat wnioskodawcy czasowego ograniczenia stosowania art. 23, 24 par. 1 i 448 k.c., uwzględniających wykładnię wyrażoną w podjętej uchwale jedynie w odniesieniu do roszczeń wnoszonych po jej podjęciu. Tym samym zadośćuczynienie może zostać przyznane w myśl ww. uchwały także bliskim ofiar wypadków, które wydarzyły się przed 27 marcem 2018 r.